Sprawozdanie z konferencji w Radziejowicach

22 grudnia 2014

W dniach 26-27 listopada 2014 roku w Radziejowicach odbyła się interdyscyplinarna konferencja „Rok Kolberga i co dalej?”. Organizatorami konferencji był Instytut Muzyki i Tańca oraz Forum Muzyki Tradycyjnej.

Konferencja została zorganizowana w poczuciu, iż Rok Kolberga uruchomił wiele ukrytych potencjałów wynikających z bezpośredniego przekazu od Mistrzów Tradycji, - setki młodych ludzi gra, śpiewa i tańczy polską muzykę tradycyjną z różnych regionów, inicjując tym głębsze poszukiwania pośród różnorakich form kultury tradycyjnej - oraz że czas nagli ku kontynuowaniu tego co rozpoczęte i podjęciu kolejnych wyzwań.

Celem dwudniowego spotkania była prezentacja wybranych działań priorytetowych Roku Kolberga oraz interdyscyplinarna dyskusja, mająca w perspektywie prowadzić do skonstruowania narodowej strategii ku animacji tradycyjnej kultury muzycznej dziś i w przyszłości. Kluczowe tematy konferencji dotyczyły obecności polskiej muzyki tradycyjnej w różnych obszarach i wymiarach współczesnego życia społecznego i kulturalnego – od edukacji po media. Do udziału w konferencji zostali zaproszeni przedstawiciele różnych środowisk – animatorzy kultury, badacze i naukowcy, nauczyciele szkolni i akademiccy, wychowawcy, twórcy kultury, dziennikarze, pracownicy instytucji państwowych oraz trzeciego sektora. Ilość uczestników przerosła oczekiwania organizatorów, świadcząc o społecznej wadze stawianych wyzwań.

Plan konferencji przygotowany został jako mapa zagadnień, które - po wspólnym zdefiniowaniu podstawowych terminów i wartości - miały na celu stworzyć spójny system priorytetów, działań różnorodnych instytucji oraz dobrych (sprawdzonych) praktyk, przywracający muzykę tradycyjną do powszechnego obiegu kultury w Polsce.

Oficjalnego otwarcia konferencji dokonali: Andrzej Kosowski, dyrektor Instytutu Muzyki i Tańca, dr Zenon Butkiewicz, dyrektor Departamentu Narodowych Instytucji Kultury MKiDN oraz Janusz Prusinowski, prezes Forum Muzyki Tradycyjnej i Fundacji „Wszystkie Mazurki Świata”. Nastepnie zostały zaprezentowane strony internetowe i projekty multimedialne, podjęte w Roku Kolberga (większość z nich po raz pierwszy). Część plenarną sfinalizowały trzy referaty. Prof. Katarzyna Dadak – Kozicka (UMFC, UKSW) wskazała na relację człowieka z przyrodą jako na źródło kultury tradycyjnej, prof. Barbara Fatyga (UW) przytoczyła wyniki najnowszych ogólnopolskich badań socjologicznych, wskazujących na powszechny brak poczucia przynależności i odpowiedzialności społecznej oraz dramatycznie niski stan twórczego udziału w kulturze, wreszcie Ryszard Michalski (Stowarzyszenie Tratwa) opowiedział o pracy w środowiskach na pozór pozbawionych kultury tradycyjnej, które rozpoznawszy swoje potrzeby sięgały do zasobów pamięci starszego pokolenia i w efekcie tworzyły nowe, własne i autentyczne zjawiska, nadające na powrót wartość i sens społeczności wsi czy miasteczek. Wspólnym celem wszystkich tych referatów było wskazanie na kulturę tradycyjną (zawartą w ludzkiej pamięci, emocjach, formach muzycznych i społecznych) jako „artykuł pierwszej potrzeby”, trafiający w podstawowe niedobory człowieka współczesnego, odbudowujący więzi międzyludzkie, postawy i wartości oraz wynikające z nich formy kultury niematerialnej (w tym szczególnie służące zgromadzeniom śpiew, muzykę i taniec).

W kolejnej części konferencji uczestnicy podzielili się na pięć grup roboczych, z których każda dedykowana była innemu aspektowi obecności i przekazu muzyki tradycyjnej. Efekty prac zostały przekazane przez prowadzących w kolejnym dniu podczas sesji plenarnej.

1. ŹRÓDŁA I LUDZIE. DOKUMENTACJA, PUBLIKACJA, SIEĆ – PO CO PROMOWAĆ ARCHIWA? – prowadzenie: Agata Kwiecińska (NINA, PR 2) i Jacek Jackowski (IS PAN)

2. MUZYKA TRADYCYJNA W SYSTEMIE EDUKACJI – PRZEDSZKOLE, SZKOŁA, NAUCZYCIEL, DZIECKO, RODZIC – POSZUKIWANIE ROZWIĄZAŃ SYSTEMOWYCH – prowadzenie: prof. dr hab. Anna Waluga (AM im. K. Szymanowskiego w Katowicach)

3. PRZEKAZ I KOMPETENCJA KULTUROWA – MISTRZ, UCZEŃ, SPOŁECZNOŚĆ; DOBRE PRAKTYKI I STRATEGIE – prowadzenie: Maciej Żurek (Akademia Kolberga)

4. MEDIA A ŻYWA TRADYCJA. PRZESTRZEŃ MEDIALNA NA DOBRE WZORY – SCENA, ANTENA, TELEWIZJA, ARTYKUŁ – prowadzenie: Robert Kamyk (TVP Kultura)

5. OCHRONA NIEMATERIALNEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO – ZAŁOŻENIA I PROBLEMY WDRAŻANIA – prowadzenie: dr Katarzyna Smyk (UMCS)

Po intensywnych obradach nastąpił czas na praktykę. Konferencyjny wieczór nie był wypełniony żadną „częścią artystyczną”, ale uczestnicy spędzili go wspólnie muzykując, śpiewając i tańcząc. Każdy miał szansę podzielić się tym, co sam kocha i potrafi. Naukowcy i nauczyciele ruszyli do tańca i śpiewu, wśród uczestników znaleźli się zawołani wodzireje, śpiewacy i śpiewaczki oraz instrumentaliści. Tańczone były mazurki, oberki, polki, wiwaty, pisane, chodzone i chłopy, śpiewano zaś pieśni z Kieleckiego, Lubelskiego, Kujaw i innych regionów. Można było doświadczyć, że to MY – TU I TERAZ - JESTEŚMY DEPOZYTARIUSZAMI KULTURY LUDOWEJ, że nie jest ona martwym eksponatem za szybą muzeum czy też przebieraniem się na „festyn ludowy”, ale wyrazem osobistych emocji.

Drugi dzień konferencji to relacje z prac w grupach roboczych, dyskusja plenarna i zamknięcie konferencji. Obrady prowadzili Ryszard Michalski i Janusz Prusinowski. Oto najistotniejsze wnioski poszczególnych grup, wnioski z dyskusji ogólnej oraz idee końcowe:

1. „Źródła – archiwa – sieć”. Jacek Jackowski (IS PAN) uznał tę dyskusję za „pierwsze poważne spotkanie dotyczące tematyki archiwalnej i prowadzące do wniosków”:

• należy uporządkować archiwa na poziomie pojęć (ze względu na wielką różnorodność)

• należy rozwijać spójny system informatyczny, który docelowo zawierał będzie wszystkie zbiory archiwalne lub choćby ogólne informacje o nich

• należy – z pomocą prawników – poszukiwać rozwiązań problemów z prawami autorskimi, które uniemożliwiają publikację materiałów nowszych niż 1964 (50 lat od nagrania)

• należy poszukiwać rozwiązania pomiędzy sprzecznymi ustawami – o udostępnianiu oraz ochronie praw autorskich – które aktualnie bardzo utrudniają korzystanie z archiwów

• należy dążyć do udostępniania zbiorów i upraszczać procedury dostępu do archiwów

• należy kontynuować spotkania i prace w gronie archiwistów, bo pozwalają diagnozować i rozwiązywać problemy oraz prowadzą do współpracy i stopniowego sieciowania – grupa robocza

• zainteresowani będą mogli zapisać się na warsztaty dla archiwistów, organizowane przez IS PAN w 2015r.

• rola archiwów może zmienić się z czasem, jeśli będzie powstawało coraz więcej projektów artystycznych, bazujących na nagraniach archiwalnych (tak jak np. „Koncert Kujawy” Justyny Piernik i Ewy Grochowskiej.

• archiwa mogą stać się również ważnym elementem edukacji – zarówno lokalnej jak i ogólnokrajowej – o ile ich zasoby będą dostępne w internecie i będzie miejsce w edukacji na np. poznanie tradycji regionu w oparciu o nagrania, zdjęcia i dokumentację

2. Muzyka tradycyjna w systemie edukacji

• niewielu nauczycieli przygotowanych do pracy z dziećmi i młodzieżą z pomocą muzyki tradycyjnej i wspólnego muzykowania

• brak polskiej muzyki tradycyjnej w szkołach muzycznych, na uczelniach muzycznych a także na uniwersytetach.

• brak muzyki tradycyjnej w mediach

• brak bajek i filmów dla dzieci z polską muzyką tradycyjną lub nią inspirowanych

• brak możliwości nauki muzyki tradycyjnej w systemie edukacji !!!

• dzieci lubią bawić się i śpiewać, problemy pojawiają się we współpracy z dorosłymi (rodzice, dyrektor, wójt), którzy odwołują się tylko do wzorów z mediów komercyjnych

• należy zorganizować warsztaty dla nauczycieli muzyki, prowadzone przez praktyków i zorganizowane przez IMiT

• należy dążyć do otwarcia wydziału lub specjalizacji na AM w Katowicach, gdzie zajęcia prowadziliby praktycy

• należy wprowadzić praktykowanie muzyki tradycyjnej na uczelnie pedagogiczne

• należy kontynuować i rozwijać program Mały Kolberg, umożliwiający nauczycielom z różnych regionów osobiste poznanie zabaw i piosenek z ich tradycji oraz osobistą praktykę

• dobrze byłoby stworzyć program telewizyjny na bazie Małego Kolberga

• należy przywrócić dobranockę i tworzyć nowe animacje, oparte na polskich baśniach, legendach i muzyce

• należy wprowadzać praktykowanie muzyki tradycyjnej do mediów, żeby zarówno dzieci jak i dorośli mieli możliwość zetknięcia się z dobrymi wzorami

• należy tworzyć również sytuacje nieformalne, w których można się bawić z pomocą muzykowania

• jak wprowadzić żywą muzykę do szkół? - niewielkie możliwości już są

• należy stworzyć stałą grupę roboczą, pracującą na styku MEN, MKiDN, MN, uczelni i uniwersytetów oraz przedszkoli, szkół i praktyków, zbierającą dobre praktyki z różnych regionów i formuł

3. Przekaz. Mistrz – uczeń – społeczność. Głównym wątkiem była współpraca ze społecznościami lokalnymi, dla których własna tradycja stała się symbolem zaściankowości i biedy. Poszukiwanie lokalnych „osi celebracji” tego co istotne dla wspólnoty może być punktem wyjścia do odnowienia „kulturowego ekosystemu”, w którym ludzie na powrót czują się odpowiedzialnymi współtwórcami jakości wspólnoty, a pieśni i tańce staną się na powrót wyrazem ich ekspresji. Budowanie systemów wsparcia poprzez budżety partycypacyjne, dedykowane programy gminne, wojewódzkie i ministerialne może dać narzędzia do rozwoju. Potrzebna ogólnopolska sieć współpracy i koordynacja działań. Konieczna stała grupa robocza, skierowana na tego rodzaju prace.

4. Media publiczne, które w ogromnej większości nie spełniają swoich ustawowych obowiązków wobec kultury tradycyjnej, lokalnej, ludowej i narodowej. Dyskusja w dużej mierze obracała się wokół podstawowej kwestii „przebicia się” do mediów i zainteresowania ich zjawiskami kulturowymi związanymi z muzyką tradycyją

• Co zrobić żeby muzyka tradycyjna zaczęła być obecna w mediach ?

• Jak to się stało, że muzyka ludowa ma w mediach taki negatywny wizerunek?

• Jakimi działaniami poprawić to kulturowe uprzedzenie?

• Co zrobić żeby dziennikarz chciał opublikować materiał?

• Co zrobić, żeby dotrzeć do publiczności przywykłej do aktualnej treści medialnej?

• Jak szkolić dziennikarzy?

• Szukanie atrakcyjnych medialnie wydarzeń

• pojawianie się w popularnych programach

• budowanie niezależnej przestrzeni w internecie – rozbudowa stron Akademii Kolberga, Muzyki Tradycyjnej, Wszystkich Mazurków Świata i in.

• list do KRRiT w sprawie czasu antenowego dla misyjnej muzyki tradycyjnej

• stworzenie stałej grupy roboczej z pogranicza mediów i dokumentalistów muzyki tradycyjnej, wypracowującej coraz lepsze formy współpracy i odpowiadania na wzajemne zapotrzebowanie, tworzenie dobrych jakościowo materiałów

5. Dziedzictwo niematerialne – to tematy związane z pracami Rady ds. Dziedzictwa Niematerialnego, która była w grupie licznie reprezentowana. Rozmawiano o kompetencjach Rady, o jej wizjach na temat ochrony systemowej, o narzędziach prawnych, jakimi można – w świetle podpisanej przez Polskę deklaracji UNESCO o ochronie dziedzictwa niematerialnego – będzie się posługiwać w dziedzinie wspierania i promowania konkretnych zjawisk i działań. W centrum rozmów był człowiek – depozytariusz tradycji – często bezradny wobec błyskawicznych zmian kulturowych, niezrozumiałych regulacji prawnych, systemów składania wniosków, działań władz lokalnych itd. Jak go wspierać, łączyć z potrzebami wspólnoty a zarazem nie zaburzyć delikatnego ekosystemu? A może sama Rada powinna użyć swoich kompetencji i działać aktywnie również na poziomie zgłaszania do ochrony przejawów kultury tradycyjnej, która sama nie jest w stanie się bronić?

Z obrad w Radziejowicach wyłania się obraz, pozwalający na dalsze tworzenie systemu stałej współpracy wszystkich środowisk, które łączy idea i potrzeba zachowania i kontynuacji kultury tradycyjnej, jako źródła i formy naszej narodowej tożsamości. Dopóki mamy wiejskich (a czasem miejskich) Mistrzów Tradycji to oni i ich uczniowie powinni znaleźć się w centrum tego systemu ochrony, wsparcia, afirmacji i promocji. Od nich możemy podjąć i odbudować świat relacji międzyludzkich, język ekspresji i osobistego wyrazu, wrażliwość i kunszt. Mamy sprawdzone programy współrealizowane z IMiT – jak Szkoła Mistrzów Tradycji, Szkoła Mistrzów Budowy Instrumentów Ludowych – które przyniosły już wspaniałe rezultaty mimo symbolicznego wręcz wparcia 30 000 złotych rocznie. Są działania zainicjowane w Roku Kolberga – Akademia Kolberga, Szkoły Tradycji, Mały Kolberg – które przyniosły świetne owoce i nie powinny być jednorazowymi akcjami, ale stałymi programami operacyjnymi, stopniowo poszerzejącymi zasięg i pogłębiającymi formułę. Jest konferencyjna wizja Czterech Grup Roboczych, zajmujących się w reprezentacyjnych gremiach tematami sieci i dostępności archiwów, systemem edukacji, działaniami pozasystemowymi oraz współpracą z mediami. Jest Rada ds. Dziedzictwa Niematerialnego, z którą intensywnie współpracujemy na poziomie prawnym, ludzkim i merytorycznym. Jest przede wszystkim wizja jak „AKTUALIZOWAĆ KULTURĘ TRADYCYJNĄ” i ku czemu ta aktualizacja może prowadzić. Potrzebna jest stała komórka lub instytucja – Pracownia Muzyki Tradycyjnej związana z IMiT, w przyszłości być może Instytut Kultury Tradycyjnej – która mogłaby koordynować i rozwijać powyższe działania, zamieniając je w rzeczywistą i skuteczną STRATEGIĘ PAŃSTWA POLSKIEGO WOBEC KULTURY TRADYCYJNEJ.

To jest właściwy – i może zarazem ostatni - moment, by takie szeroko zakrojone działania podjąć.

Janusz Prusinowski

Prezes Forum Muzyki Tradycyjnej

Prezes Fundacji Wszystkie Mazurki Świata

inicjator konferencji w Radziejowicach

drukuj